دستورکار پژوهشی آینده

بخش اول: دستورکار پژوهشی آینده

(Future Research Agenda)

برآمده از چارچوب نظری «هوش مصنوعی و هویت نوجوان»
مناسب برای Handbook و پژوهش‌های سطح بالا

این دستورکار نه صرفاً فهرست «پیشنهاد پژوهش»، بلکه نقشه راه مفهومی برای یک حوزه نوظهور است.

---

1. بازاندیشی نظری در مفهوم «هویت» در عصر هوش مصنوعی

شکاف پژوهشی:
نظریه‌های کلاسیک هویت (اریکسون، مارسیا) در بستری شکل گرفته‌اند که عامل فناورانه‌ای مانند هوش مصنوعی وجود نداشته است.

پیشنهاد پژوهشی:

• توسعه نظریه‌های «هویت الگوریتمی» (Algorithmic Identity)

• بررسی این پرسش که:

  • آیا اکتشاف هویتی در عصر AI همچنان یک فرایند درون‌زا است؟

  • یا به‌واسطه الگوریتم‌ها به فرایندی هدایت‌شده و بیرونی تبدیل شده است؟

سؤال‌های کلیدی آینده:

• آیا هوش مصنوعی به تعلیق بحران هویت منجر می‌شود یا آن را تشدید می‌کند؟

• آیا می‌توان از «تعهد هویتی الگوریتمی» سخن گفت؟

---

2. سازوکارهای روان‌شناختی عمیق: از خودپنداره تا انسجام هویتی

شکاف پژوهشی:
بیشتر مطالعات موجود بر پیامدها تمرکز دارند، نه بر سازوکارهای درونی اثرگذاری.

پیشنهاد پژوهشی:

• بررسی تجربی نقش:

  • مقایسه اجتماعی مبتنی بر AI

  • درونی‌سازی معیارهای الگوریتمی

  • وابستگی شناختی و هیجانی به AI
    در شکل‌گیری یا تضعیف خودپنداره نوجوان

مسیرهای پیشنهادی:

• مدل‌های طولی (Longitudinal)

• مدل‌های میانجی–تعدیل‌گر

• ترکیب روش‌های روان‌سنجی و داده‌های دیجیتال رفتاری

---

3. هوش مصنوعی و روابط اجتماعی: بازتعریف گروه همسالان

شکاف پژوهشی:
نقش AI در بازساخت گروه‌های دوستی نوجوانان هنوز به‌طور نظام‌مند بررسی نشده است.

پیشنهاد پژوهشی:

• مطالعه تطبیقی:

  • گروه دوستی انسانی

  • گروه‌های تعلق مبتنی بر الگوریتم

• تحلیل اینکه AI چگونه:

  • مرزهای تعلق

  • هویت جمعی

  • سرمایه اجتماعی نوجوان
    را بازتعریف می‌کند.

---

4. هوش مصنوعی، هویت دینی و فرهنگی: تنش یا بازتفسیر؟

شکاف پژوهشی:
مطالعات مربوط به AI و دین اغلب بزرگسال‌محور هستند.

پیشنهاد پژوهشی:

• بررسی چگونگی مواجهه نوجوانان با:

  • بازنمایی‌های دینی در مدل‌های زبانی

  • سوگیری‌ها و کلیشه‌های الگوریتمی

• مطالعه تطبیقی میان زمینه‌های فرهنگی مختلف (غربی، اسلامی، آسیایی)

سؤال محوری:

• آیا هوش مصنوعی به تضعیف هویت دینی می‌انجامد یا به بازتفسیر آن؟

---

5. هویت شغلی نوجوان در عصر هوش مصنوعی و آینده نامطمئن

شکاف پژوهشی:
تمرکز بیش از حد بر مهارت و اشتغال، و غفلت از هویت شغلی به‌مثابه سازه روانی–هویتی.

پیشنهاد پژوهشی:

• بررسی تأثیر AI بر:

  • تصور نوجوان از آینده شغلی

  • احساس معنا، امنیت و تعهد شغلی

• تحلیل اضطراب وجودی شغلی در نسل Z

---

6. نقش والدگری دیجیتال و مدرسه در تعدیل اثرات AI

شکاف پژوهشی:
مطالعات اندکی نقش نهادهای تربیتی را در سطح هویتی بررسی کرده‌اند.

پیشنهاد پژوهشی:

• مدل‌سازی نقش:

  • گفت‌وگوی والد–نوجوان درباره AI

  • سواد AI در مدرسه

• طراحی مداخلات تربیتی مبتنی بر هویت

---

7. اخلاق، عاملیت و agency نوجوان در مواجهه با هوش مصنوعی

شکاف پژوهشی:
نوجوانان اغلب «مصرف‌کننده منفعل AI» فرض می‌شوند.

پیشنهاد پژوهشی:

• مطالعه نوجوان به‌مثابه:

  • عامل اخلاقی

  • ناظر و منتقد الگوریتم

• پژوهش درباره مشارکت نوجوانان در طراحی AI منصفانه